Van Polanen (Christaan Gerardus, Ger, Leiden * 1947)

Getrouwd met: van Oosten, Sjaan, * Leiden 1949)

Voor wie de naam Van Polanen (Polanen of Polane) draagt, kan het echt niet veel Leidser worden. De naam komt heel vaak voor in de stad, al eeuwen lang. Tijdens de volkstelling van 1947 kwam de naam in Nederland in totaal 183 keer voor, waarvan het meest in Leiden, namelijk 140 keer. De naam komt al rond 1500 voor in de stad, maar is onder de adellijke familie Van Polanen nog een paar eeuwen ouder.

Het adellijke geslacht Van Polanen is vernoemd naar het historisch landgoed en kasteel Polanen dat ergens tussen Monster en Loosduinen was gelegen. De oudste vermelding van het kasteel dateert uit 1295.

De afstamming van de naam is waarschijnlijk van de plaatsnaam Polanen, die zowel in de provincies Utrecht als in Noord- en Zuid-Holland voorkomt. Het is tevens de vroegere volksnaam voor Polen. Dus in de betekenis van ‘iemand die uit Polen kwam’ (bron ‘Leienaars’ van Piet van Sterkenburg, uitgave 2017).

‘Bijzonder’ is dat de naam Polanen ook voorkomt onder Afrikaanse Surinamers, die uiteraard echt niet afstammen van witte Polen. Zij zijn vernoemd naar de naam van de eigenaar van een plantage, waar de slaven te werk werden gesteld, een Polanen die ooit dus slavendrijver/plantage-eigenaar was.

De afstamming en verwantschap tussen de vele families Van Polanen (Polanen, Polane) is een ingewikkeld netwerk van vertakkingen. Voer voor geoefende genealogen. Op internet is er veel informatie te vinden. De mate waarin er bij de thans levende Van Polanens nog adellijk bloed door de aderen vloeit, is heel moeilijk vast te stellen.

Een van hen, Ger van Polanen (geboren 1947) heeft in ieder geval zijn hele leven hard moeten werken voor zijn centen. Zijn vader Nico werd op 24 januari 1920 geboren in de Bouwelouwensteeg (Haarlemmerstraat), maar verhuisde na zijn trouwen met Annie van de Mark (geboren 15 oktober 1920) naar een pand op de hoek Langegracht 234-A, vlakbij de Noorderstraat, een bovenhuis. Daar is Ger geboren. Hoewel zijn beide ouders uit grote gezinnen kwamen, kreeg Ger alleen een zus. Die sliep op een eigen kamertje. Ger sliep op zolder, waar ook de kolen (eierkolen en antraciet) waren opgeslagen. Zo ging dat in bovenhuizen die geen schuur hadden. Hij moest de ruimte delen met een kip en een geit, die elk jaar werden ‘vetgemest’ voor de Kerst. Ger herinnert zich dat het er ’s winters koud was en dat de sneeuw soms tussen de dakpannen door de kamer in dwarrelden.

De Langegracht was vroeger een belangrijk centrum voor de Leidse ondernemingen, maar raakte na de oorlog snel op z’n retour. De gracht was indertijd een belangrijk onderdeel van de noordelijke stadsuitbreiding van 1611 (ten noorden van de Oude Vest). In de 19de eeuw werd het gebied rond de Langegracht het centrum van de Leidse industrie. In de jaren zestig van de vorige eeuw werd besloten dat de Langegracht deel moest gaan uitmaken van de ‘Cityring’ (met een doorbraak naar e Hooigracht). De gracht werd daartoe in 1964 gedempt. Er werd veel gesloopt, uiteindelijk verrees het Stadsbouwhuis er, en werd een stadspark (Huigpark) aangelegd (bron Wikipedia).

 

Langegracht medio jaren vijftig.

Langegracht medio jaren vijftig.

Gers opa Opa Adrianus (geboren 26 maart 1876, overleden 21 december 1925, zoon van Adrianus van Polanen en Maria Stikkelorum) is een tijdje in Nederlandsch-Indië geweest, maar wat die er precies heeft gedaan weet hij niet. Wel verwekte hij er twee kinderen, een dochter en een zoon die blind was. Toen hij terugkeerde naar Nederland nam hij die zoon mee, vooral omdat er wilde verhalen de ronde deden in dat land over het doden van kinderen die geen bijdrage konden leveren aan het bestaan. Hij heeft tot aan zijn dood in Leiden gewoond. Hij trouwde op 19 mei 1909 met Sijtje Blansjaar , geboren 25 juli 1887 (overleden 7 jan 1942, dochter van Nicolaas Blansjaar en Sijtje van der Reek.

Ger is geboren in de Joubertstraat (Hakbijlenbuurt) waar hij maar korte tijd heeft gewoond. Verschillende ooms en tantes woonden in en nabij de Oranjegracht. Zijn tante Sijtje, getrouwd met Toon Siera, woonde in de (verdwenen) Weverstraat achter de Meelfabriek. Tante Saar, getrouwd met Johannes Steenbergen, woonden aan de Oranjegracht, vanaf de Groenesteeg gezien in het derde huis. Over die familie kent Ger nog een anekdote. Zijn oom zou in de oorlog een paard hebben gestolen en gedood dat vervolgens moest worden geslacht. Op de een of andere manier lukte het met veel mankracht het kadaver op zolder te krijgen, waar het werd geslacht. Het bloed stroomde door de kieren van de houten zolder weg.

Gers moeder woonde tijdens de oorlog in de Havenzaklaan, waar de meeste woningen door Engelsen zijn plat gebombardeerd in verband met de V1’s en V2’s die via het Leidse spoor werden aangevoerd. Die werden vanaf de kust op Engeland afgevuurd en maakten onder meer in Londen veel slachtoffers. Zijn moeder overleefde achter een stevige keukendeur.

Op de voorgrond Gers moeder en vader die de kleine Ger draagt (circa 1948). Foto is gemaakt op een bruiloftsfeest in Heerhugowaard.

Gers vader Nico krijgt een baan bij de ‘Leidsch Textielfabrieken Gebroeders Van Wijk & Co N.V. (1795-1957), (vooral wollen dekens en breigarens) aan het levendaal die, in 1957 fuseerde met Cranenburg & Heringa (dat toen fabrieken had bij Rapenburg, Vliet en Kaiserstraat), en voortaan als Van Wijk en Heringa door het leven ging. Ger weet niet of zijn vader het kon betalen – of hoe hij er aan kwam – maar zij hadden sindsdien wollen dekens (die zeker niet goedkoop waren in die tijd).

Er werd ook wel het een en ander gestolen, weet Ger uit verhalen. Zo werden aan de zijkant van de fabriek (Rijnstraat) geregeld klossen met garens naar beneden gegooid die dan werden zwart verkocht. In 1963 werd het bedrijf opgekocht en uiteindelijk verbouwd tot een appartementencomplex.

Gers moeder werkte voor haar trouwen bij P. Clos & Leembruggen aan de Langegracht, waar thans (sedert 2008) het bedrijfsverzamelgebouw Nieuwe Energie is gehuisvest. Clos verhuisde naar de Kanaalweg.

Later krijgt Nico een baantje bij een verchromerij aan de Koolstraat. Hij is ongeveer 50 jaar als hij in dienst treedt bij de gemeente Leiden, afdeling riolering. Veel graafwerk dat er uiteindelijk toe leidt dat hij, 59 jaar oud, wordt afgekeurd.

Voor de tijd was het gezin van Nico klein. Dat gold volgens Ger ook voor een aantal ooms en tantes. Al meteen na de oorlog waren er in Leiden condooms beschikbaar. Aan het Rapenburg zat een afdeling van de NVSH waar – als je lid was – gratis condooms werden verstrekt. Uit de overlevering weet Ger dat condooms werden hergebruikt.

Tijdens haar huwelijk heeft Gers moeder ook vele jaren groente, met name herenboontjes en worteltjes, schoongemaakt voor conservenfabriek Nieuwenhuizen. Beducht voor oplichting had het bedrijf al een methode ontwikkeld waarbij de schoongemaakte groente samen met het afval werd opgehaald. Dat moest dan hetzelfde totaalgewicht hebben van de groente toen die werden gebracht. Maar volgens Ger kon je nog steeds sjoemelen en groente achterover drukken. Je kon wat zand bij het afval doen of dat verzwaren met water.

Laden en lossen bij Hartevelt aan de Langegracht, circa 1900 (foto uit ‘Leiden en omgeving in foto 1890-1940’).

Gers eerste baantje – 14 jaar oud, 1961 dus, is bij Brandt Elektro aan de Oude Varkenmarkt, een wikkelbedrijf (vervangen van koperdraad van elektromotoren). Daarna gaat hij aan de slag bij Harteveld. Hij werkt er aan de lopende band (kapsuleermachine) en moest op elke fles een wikkel over de kurk plaatsen die vervolgens wordt gesmolten om lekkages te voorkomen. Als je jarig was mocht je bij Hartevelt drank voor je zelf bestellen. Ger was wel vijf of zes keer per jaar jarig; er werd nooit goed op gelet.

Hartevelt was in de jaren zestig de derde ‘gedistilleerd’-fabrikant van Nederland met een marktaandeel van circa 10 procent en 100 man personeel. Begin 1968 besloten de aandeelhouders van Hartevelt hun aandelen om te ruilen (er waren in Leiden uitbreidingsproblemen en het bedrijf had moeite kapitaal aan te trekken) voor aandelen Bols, de grootste fabrikant met een ruime, nieuwe bedrijfshuisvesting in Nieuw Vennep. Rond 1980 was Hartevelt het grootste jenevermerk. Vroeger produceerde Harteveld onder meer vieux, berenburg, citroen jenever, citroen brandenwijn, en uiteraard oude en jonge jenever.

Scheepswerf Boot rond 1900 (foto uit ‘Leiden en omgeving in foto 1890-1940’).

In de avonduren haalde Ger het diploma voor elektromonteur, en ging in 1962 aan de slag bij Scheepswerf Boot, waar al aardig wat familieleden van Ger werkten. Al snel ging hij naar De Jong aan de Middelste Gracht, vooral omdat hij daar meer kon verdienen. Hij probeerde ook altijd wat bij te verdienen met handel of klusjes. In de jaren zestig was het trendy om alarmlichten in je auto te monteren. Daarmee verdiende op zaterdag hij aardig bij.

In 1975 treedt hij in dienst bij de gemeente Leiden als straatveger, en later achter de vuilniswagen.Het salaris was aantrekkelijk, wel 30 tot 40 gulden per week meer, je kreeg een ambtenarenstatus die veel voordelen bood in geval van verzekeringen en in geval van ziekte/invaliditeit. En, voor Ger gold ook, dat je buiten werkte, geen last had van bazen. En de salarissen gingen heel geleidelijk omhoog. Later kwam ik op de vrachtwagen bij het grof vuil. Dat was in de tijd dat je zelf nog wat kon verdienen aan het grof vuil dat werd weggegooid. Op 62-jarige leeftijd gaat hij met vut (en dankzij veel vrije dagen), als zo’n beetje een van de laatsten die van die regeling gebruik kon maken.

5 antwoorden
  1. Nico Persoon
    Nico Persoon zegt:

    de pakschuit die geladen wordt bij Harteveld lijkt erg veel op de pakschuit Gijsbertha van schipper Pannekoek die ik nu aan het restaureren ben. Het schip voer vanaf de bouw in 1890 (bij de grofsmederij) een dienst Leiden, Amsterdam Aalsmeer. Weet u meer over deze foto?

    Beantwoorden
  2. Anita van Pijlen
    Anita van Pijlen zegt:

    Erg leuk om die oude foto’s te zien . Ik was op zoek naar het huis Langegracht 46 van mijn overleden oma Hendrika Cornelia Hoppenbrouwer. 1896-1929

    Beantwoorden

Plaats een Reactie

Meepraten?
Draag gerust bij!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *