Unieke prent van Nederlands Hervormde Kerk in Hoogmade

Tekening van de Nederlands Hervormde Kerk van Hoogmade (thans: hoek Kerkstraat/Noordeinde) uit circa 1735, een paar jaar na het gereedkomen van het gebouw. De rechthoekige ‘zaalkerk’ werd gebouwd in de jaren 1729 en 1730. Het is gebouwd op de plek van de van oorsprong katholieke kerk waarover Hoogmade alreeds rond 1500 beschikte. De kerk is afgebeeld zonder de consistorie aan de achterkant; die kwam er pas in 1904.

Wat wij nu kennen als het Noordeinde stond in die tijd van de 18de eeuw nog bekend als de Houtlaan, terwijl bv. de Van Klaverweijdeweg toen nog ‘Westend’ heette.

Het grote huis rechts was de openbare school. Er was tot aan het einde van de negentiende eeuw geen katholieke school in Hoogmade, hoewel bijna het gehele dorp wel dat geloof aanhing. Formeel zaten de katholieken in het ‘verdomhoekje’ tot het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in 1853. Hoogmade had een ‘schuilkerk’ buiten het dorp aan de oude Kerkweg. De school staat ongeveer op de plek waar thans de familie Van Leijden woont, Vissersweg 10.

Mijn stiefvader Siem van Tol herinnert zich nog – hij was van 1914) dat in de jaren twintig van de vorige eeuw de openbare school was gevestigd in een ‘zaaltje’ achter de woning aan de Kerkstraat waar vele decennia ‘Piet de kapper’ (Witteman) zijn beroep uitoefende (annex verkoop van tabakswaren). Hij was daartoe ‘omgeschoold’, aldus Siem van Tol, want daarvoor was hij werkzaam in de bouw (metselaar?). Op die openbare school in het oer-katholieke Hoogmade zaten maar weinig leerlingen ,,Een stuk of drie, vier”, meent Van Tol zich anno 2009 te herinneren.

Op de prent rechts van de school lig een sloot, die volgens Siem van Tol (zijn hele leven – bijna 100 jaar – gewoond hebbende aan de Vissersweg, 1914-2014) door zijn vader is gedempt om de uitoefening van een boerenbedrijf op de kavel rechts daarnaast te vergemakkelijken. Siems vader Jaap van Tol (geboren op de boerderij aan de Frederikskade, thans het bedrijf van de zoon van Wim van Tol) begon daar te boeren rond 1910. ,,Het waren hier, weet ik uit de overlevering, vroeger allemaal eilandjes”, aldus Siem van Tol in 2009.’

Zoals duidelijk moge zijn is de tekening ‘gemaakt’ vanuit de overzijde van de Does, vanaf het erf van (latere) boerderij van de familie Van Rijn, die er volgens Hoogmades historicus Hans van der Wereld vanaf 1860 boerde. Aanvankelijk als pachter, later kochten zijn het onroerend god van de Utrechtse familie De Ranitz.

Links op de prent, aan het water, is het was-/spoelhok te zien van het toenmalige waaggebouw, tevens aanlegplaats van de beurtschipper en zijn zeilschip naar Leiden. Midden 19de eeuw was dat ene L. Ruigrok van der Werve, die in 1855 failliet werd verklaard.

Ongeveer op de plek waar de drie mannetjes staan (te vissen?) kwam in 1872 de eerste brug over de Does als sluitstuk van de aanleg van een ‘rijweg’ van Woubrugge naar Hoogmade. Dat project was begonnen met de bouw van een dubbele klapbrug over de wetering in Woubrugge in 1869.

De man in het roeibootje is volgens Hans van der Wereld dorpeling Piet van der Ing die daar aan het aan het hengelen is. Tenminste wel de Piet van der Ing uit 1725 te wel te verstaan.

De prent is waarschijnlijk van de hand van tekenaar en miniatuurschilder Cornelis Pronk (Amsterdam 1691-1759), en is in het bezit van het Prentenkabinet van het Rijksmuseum in Amsterdam. Pronk is vooral bekend geworden door opmerkelijk nauwkeurige topografische tekeningen uit de eerste helft van de 18e eeuw, die de groeiende behoefte aan een exacte weergave van de architectuur weerspiegelde.

In het Prentenkabinet bevindt zich ook deze prachtige zwartwit foto van de protestantse kerk van Hoogmade en de brug over de Does. De foto is van een ‘onbekende’ en waarschijnlijk gemaakt ergens tussen 1920 en 1940.

(Met dank voor info aan Hans van der Wereld die vele boekjes over Hoogmade heeft geschreven. Raadpleeg internet).