Stax (Memphis): Soulkids uit de 21ste eeuw

door Pablo Cabenda

De verzamelde journalisten wordt voor het concert op het hart gedrukt vooral positief commentaar te leveren. ‘Stimuleren, stimuleren, daar gaat het om, dat hebben de kids nodig’, vindt dirigent meneer Hawkins. Want de kansarme leerlingen die in de Soulsville Charter Orchestra van de Stax Academy spelen, wonen bijna allemaal in achterstandswijken van Memphis en 98 Procent heeft, voordat ze op de muziekschool kwam, nog nooit een muziekinstrument aangeraakt.

Het is de Stax Academy in Memphis, genoemd naar het platenlabel dat successen vierde in de jaren zestig en zeventig, dan ook alles aan gelegen om ervoor te zorgen dat hun leerlingen ontsnappen aan hun troosteloze thuissituatie. Het opschroeven van cijfers en eigenwaarde is het doel en muziek is daarbij de sleutel. Waar je in de hal de trofeeënkast verwacht, staat het elektronische  orgel waar soulbrother Isaac Hayes in de jaren zeventig mee toerde en met goed gedrag kunnen de kinderen een Grammy winnen. Een middagrecital op de muziekschool wijst uit waar dat allemaal toe kan leiden: Een verzameling gedisciplineerde muziekstudenten in schooluniform die haar versie van Isaac Hayes’ soulsymfonie Shaft speelt. Hier wordt niet conventioneel met het stokje gezwaaid, hier geeft meneer Hawkins, in navolging van James Brown, met opgestoken vingers het aantal breaks aan.

In Memphis wordt gezwoegd op het snijvlak van heroïsche geschiedenis en een hoopvolle toekomst. De school draagt niet voor niets de naam van een van de meest legendarische platenlabels uit de geschiedenis van de Amerikaanse soul, de thuisbasis voor artiesten als Otis Redding, Isaac Hayes en Sam & Dave: Stax. Opdat alle kinderen net zo’n succesvolle carrière in de muziek tegemoet mogen zien. Misschien voor Tiffany (11, viool) die eigenlijk toevallig in Memphis is terechtgekomen omdat haar familie uitweek voor orkaan Katrina.

Of voor Carl (17, tenor sax en piano) wiens favoriete genre muziek ‘gewoon muziek’ is; net zo makkelijk in een metalband speelt als in een symfonieorkest, en wil gaan studeren aan de Berkeley College of Music.

De muziekschool de Stax Academy, opgericht in 2002, en de middelbare school die in het gebouw onderdak heeft, de Soulsville Charter School, opgericht in 2005, vormen een trots deel van de nalatenschap van het soullabel. Samen met de buren, het Stax Museum of American Soul Music, en de reanimatie van het platenlabel dit jaar, moet het de naam Stax weer op de muzikale kaart zetten want Stax is dit jaar vijftig jaar geworden en viert dat met concerten, meetings, nieuwe releases en een documentaire over het label.

Al valt strikt genomen op die vijftig jaar wel wat af te dingen. Het label waar de Staple Singers en Otis Redding hun eerste platen opnamen, werd weliswaar rond 1957 opgericht, na een onstuimige bloei en een miljoenenverkoop ging de ruigere, zwartere tegenhanger van Motown – de bijnaam Soulsville USA is een pesterige variant op Motowns epitheton Hitsville USA – in 1975 failliet. Het platenlabel Concorde kocht in 2004 Fantasy Records, het label waaronder de failliete boedel was ondergebracht, met het voornemen Stax in 2007 nieuw leven in te blazen.

Maar meer dan alleen de platen uitbrengen en feestvieren wil het label zichzelf voor een breed publiek in een historisch perspectief plaatsen én, misschien belangrijker, weer wat betekenen voor de gemeenschap waar het uit is voortgekomen.

Want niet alleen woonden alle artiesten die opnamen bij Stax om de hoek, het label betekende ook een enorme boost voor de plaatselijke (zwarte) economie.

In 1972 was het goed voor een omzet van bijna twaalf miljoen dollar. Nu een schijntje, toen een fors bedrag voor een zwart bedrijf. In 1974 prijkte de maatschappij op de vijfde plaats van de lijst van zwarte ondernemingen terwijl gedurende de jaren zeventig het bedrijf meer dan tweehonderd werknemers in dienst had op drie locaties in de stad. Zelfs Elvis heeft er opgenomen.

En net zoals Stax verdween –letterlijk zelfs toen in 1989 het Stax gebouw op de hoek van McLemore Avenue en College Street werd gesloopt – verdween ook de voorspoed van Soulsville, de wijk rond het Staxgebouw. Meer dan de helft van de huishoudens in de wijk leeft nu onder de armoede grens en zeventig procent bestaat uit eenoudergezinnen.

Als start moest er maar een museum komen om nieuwe generaties bewust te maken van de importantie van het label. Deanie Parker, destijds pr-medewerker voor het label met een singletje op haar naam, nu president van The Soulsville Foundation, de organisatie belast met fundraising, had zichzelf dat in de jaren negentig ten doel gesteld. Maar met een gemeente die als passend eerbetoon meer in de lijn dacht van een commercieel horecanummertje a la een Hard Rock Café boterde het niet.

Parker: ‘Terwijl ik juist een visie had van een instelling waarin de geboorte en de ontwikkeling van Stax en soul in het algemeen uit de doeken zou worden gedaan. Naast hotspots als het blanke Graceland van Elvis Presley en de Sun Studios, moest ook het zwarte culturele erfgoed in Memphis nu maar eens de aandacht krijgen die het verdient.’

Het project kwam in 1997 van de grond toen toen een groep anonieme filantropen vijf miljoen dollar doneerde als startkapitaal. En met de bouw van van het museum werd de revitalisering van Soulsville ter hand genomen.

Vanaf 2001 kwam het ‘mixed income housing’ project van de grond. In 2003 kwam het museum af. Een verlaten appartementengebouw dat als drugspand diende, werd gesloopt. In de plaats daarvan verrees – hoe symbolisch – die andere oogappel van het nieuwe Stax, de Academy.

Nu al is het Soulsville Charter Orchestra dat huist in de Academy door een mix van kwaliteit en vertederende kinderarbeid een succes en heeft al opgetreden met John Legend, Bono en Stevie Wonder. Oprah heeft ze ook al mogen ontvangen. De oudere kinderen die ook in een jazzband spelen hebben al getoerd door Italië en Japan terwijl trotse staatjes aantonen dat de leerlingen op Charter School op alle vakken beter presteren dan op hun vorige school. De school heeft zichzelf ten doel gesteld ‘om uiteindelijk alle leerlingen emotioneel en academisch voor te bereiden op een universitaire opleiding.’

En als ze niet in het buitenland spelen, spelen de kinderen wel bij de buren, in het auditorium van het Stax Museum. The Soulsville Swing Band heeft daar met Wayne Jackson van the Memphis Horns een concert gegeven. En dat dus op precies dezelfde plek van het oude Stax Records – het pand dat zowel de studio als de Satellite platenzaak huisvestte – want het museum is compleet met een kopie van de originele gevel op exact dezelfde plek gebouwd .

Maar waar de oude studio niets meer was dan een opgekalefaterde oude bioscoop is het museum een heiligdom geworden vol soulrelikwieën, dat zich presenteert als een uitbundig bonte kijkdoos. Een honderd jaar oude gospelkerk uit de Mississippi Delta die vermolmde plank na roestige spijker is herbouwd heeft er zijn plek gekregen in de geschiedenis net zoals de kamerbreed met bont beklede Superfly Cadillac El Dorado 1972 van Isaac Hayes. Door een labyrint opgetrokken in spetterende kleuren wordt de bezoeker verleid zich te vergapen aan memorabilia en curiosa. Hier het iconische gouden jurkje van Tina Turner, daar de saxofoon van Bar-Kays blazer Phalon Jones. Het instrument werd ongeschonden uit Lake Monona gevist na de noodlottige vliegtuigcrash waarbij Otis Redding en The Bar-Kays om het leven kwamen.

Het verleden is geconserveerd, de toekomst gewaarborgd. Het muzikale heden wordt ook levend gehouden. Het label Stax wordt beheerd door de Concord Music Group, een platen-maatschappij die tot een van de grotere onafhankelijke spelers groeide door fusies van kleinere labels met historisch interessante catalogi.

Dit jubileumjaar brengt Concord weer Staxplaten uit. De woordvoerder van de maatschappij zegt in te willen spelen op het nu soul segment – dat door artiesten als D’Angelo, Jill Scott en Angie Stone populair is gemaakt. Het nieuwe Stax gaat traditionele soul in een moderne jasje uitgeven -‘Angie Stone moet ons boegbeeld worden’ – zij het met mate.

Holden verwacht zo’n zes tot acht nieuwe artiesten per jaar te kunnen tekenen en naast de re-releases van klassiekers, drie tot vijf nieuwe releases per jaar uit te kunnen brengen.

Hip hop? De moderne variant van r&b? De genres waar zwarte muziek in zo’n dertig jaar is geëvolueerd? Het zijn niet de genres waar het nieuwe Stax zich op wil richten. Holden: ‘We zien het herstarten van Stax als een manier om een jonger publiek in aanraking te brengen met soulmuziek en die zo de 21ste eeuw in te brengen.’ In Memphis is het al gelukt.

(eerder gepubliceerd in de Volkskrant)