Leiden telde ooit vijf regionale kranten

Leiden had ooit een mooi krantenlandschap, waarin veel politieke voorkeuren werden bediend, al sinds 1686. De oudste krant van Nederland was de ‘Courante uyt Italien ende Duytschlandt’. Die werd in Amsterdam gedrukt en berichtte over heel Europa, voornamelijk over handel, oorlogen en natuurrampen. Het oudste exemplaar van 14 juni 1618 wordt bewaard in Stockholm. Het Persmuseum heeft edities van 1630 en 1632. Gedrukt op A4-formaat.

De oudste krant uit Leiden heette ‘Opregte Leydse Courant’. Het eerste nummer van deze krant verscheen op 13 augustus 1686 en werd gedrukt door de Leidse boekverkoper (Nieuwsteeg, later gevestigd aan het Rapenburg, 1634-1693). De krant opende, zoals te doen gebruikelijk in die tijd, met internationaal diplomatiek en militair nieuws.

Vijf edities

Vanaf de jaren twintig van de vorige eeuw kent Leiden een breed scala aan kranten, waarvan het op 1 maart 1860 opgerichte neutrale Leidsch Dagblad de oudste was, opgericht door A.W. Sijthoff. Het  kantoor was toen gevestigd aan Koepoortsgracht – later Doezastraat geheten; sedert 1917 in speciaal door Dudok ontworpen pand aan Witte Singel 1, thans kantongerecht; in 1994 verhuisd naar het glazen kubusgebouw van architect Hans Bik aan Rooseveltstraat en thans – 2017 – gevestigd in pand Mediapoort Leiden aan de Rooseveltstraat 12 .

Op 1 oktober 1909 ziet de katholieke Leidsche Courant (begonnen op adres Oude Singel 54 en geëindigd in pand Kort Rapenburg 2) het daglicht. Voor het katholieke volksdeel werd die krant voorafgegaan door de Nieuwe Leidsche Courant die verscheen van 1903 tot 1909. De leggers van de LNC zijn bij het Leids archief maar zijn helaas niet gedigitaliseerd. Uitgever was G. F. Theonville, boekhandelaar in de Maarsmansteeg. De periodiek verscheen aanvankelijk alleen op zaterdag, later kwam de woensdag er bij. Er waren plannen om ook op donderdag te gaan verschijnen, maar zover is het nooit gekomen. Vier pagina’s op weekendformaat. Hoofdredacteur was ene Herman Smits Azn.  NLC was een voortzetting van de niet-katholieke Leidsche Courant (1869-1902). In Hoogmade (geboortedorp van de schrijver dezes) was Meester Meijer de agent/bezorger alsmede correspondent van deze krant.

Vlak na de geboorte van de Leidsch Courant ziet ook  de protestants-christelijke Nieuwe Leidsche Courant het daglicht: eerste uitgave op 1 april 1920, begonnen aan Hooigracht, later gevestigd aan de Steenstraat).

Tweede Wereldoorlog

Deze kranten hebben het in de oorlog niet makkelijk. De Nieuwe Leidsche Courant werd (met een groot aantal andere kleine regionale dagbladen) door de bezetter in oktober 1941 opgeheven, enerzijds vanwege papierschaarste en anderzijds omdat de bezetter een grotere concentratie van dagbladen nastreefde. Om die reden fuseerden de Leidsche Courant en Nieuwe Delftsche Courant op 1 februari 1944 tot Zuidhollandsch Dagblad. Vrijwel meteen werd de Leidsche Courant opgeheven door de bezetter  februari 1944), waarschijnlijk vanwege papierschaarste. Op 17 juni 1945 verscheen het eerste nummer van ‘De Burcht’, r.k. dagblad voor Leiden. Het laatste nummer was op 3 mei 1946, wegens herverschijning van de Leidsche Courant).

Het Leidsch Dagblad werd op 31 december 1943 verboden omdat hoofdredacteur B. W. Menkhorst ‘ongeschikt was bevonden om op ‘eenigerlei wijze in de Nederlandsche journalistiek werkzaam te zijn’ en omdat directie en commissarissen weigerden een NSB-hoofdredacteur in zijn plaats aan te stellen. Toch mocht het LD na de bevrijding niet direct opnieuw verschijnen. Dat gebeurde op last van de regering in Londen die had bepaald dat alle bovengrondse dagbladen die na 1 januari 1943 waren doorgegaan eerst gezuiverd moesten worden.

Op 31 december 1945 deed de Commissie voor de Perszuivering uitspraak: LD-directeur Henny mocht acht maanden niet werkzaam zijn in een leidende functie in de dagbladwereld. Aan zijn ‘goed-vaderlandsche gezindheid ‘werd overigens niet getwijfeld. Menkhorst had de Duitsers wel tegengewerkt, maar werd toch een maand uit zijn functie ontzet. In hoger beroep (maar dat diende pas in 1948) veegde de Raad van Beroep inzake de Perszuivering alle straffen van tafel, maar die waren ondertussen wel ondergaan. Op 1 februari 1946 beleefde het LD de herverschijning. De Nieuwe Leidsche Courant die op tijd was gestopt (of beter: door de bezetter was opgeheven) mocht op 15 mei 1945 al weer aan de slag gaan. De Leidse Courant werd dus toegestaan in mei 1946 weer te verschijnen. 

Overigens had Leiden in de oorlogsjaren ook een illegale krant: De Kroniek. Die bleef na de bevrijding ook bovengronds doorgaan, maar verdween toen het Leidsch Dagblad weer mocht verschijnen.

Verzetskranten komen op

Na de oorlog ‘grijpen’ verzetskranten hun kans. in Leiden onder meer Het Vaderland en Het Vrije Volk. Het Vrije Volk (verzetskrant, opgericht op 1 maart 1945 in Eindhoven) had (naast vele andere edities) een Leidse uitgave die heeft bestaan van 1946 tot eind 1971. Deze krant was ooit – rond 1956 – de grootste van Nederland. De problematische exploitatie dwong de krant – als vele andere kranten – echter zich eind 1971 terug te trekken op Rotterdam en al zijn andere edities te beëindigen. HVV had in die jaren in Leiden een eigen kantoortje aan de Steenstraat.  Die Leidse editie van HVV was overigens van veel groter belang dan die van Het Vaderland, die vanwege de vele kunst vooral abonnees had in Oegstgeest.

Die Leidse editie van Het Vaderland heeft maar kort bestaan, vooral in de periode (jaren zestig) dat die krant nog – zoals gezegd – een beetje deftige, liberaal-conservatief, typisch Haagse krant was. Maar hoe lang de editie precies heeft bestaan, is niet bekend. Vanaf 2 mei 1972 werd het Vaderland onderdeel en kopblad van het het Algemeen Dagblad en werd onder meer de Leidse editie geschrapt, maar de naam/titel Vaderland bleef bestaan. Het abonnee-aantal liep zodanig terug dat besloten werd tot opheffing. Op 14 augustus 1982 verscheen Het Vaderland voor het laatst. Het abonneebestand werd overgedaan aan de Haagse editie van het Algemeen Dagblad.

De Nieuwe Leidsche wordt onderdeel van Trouw Kwartet. Het ging na de oorlog – hoewel Trouw goede naam vestigde als verzetskrant – slecht met de christelijke pers. Trouw, een landelijk verschijnend dagblad, had veel moeite om overeind te blijven. In zekere zin was het in de jaren zeventig een wat hippe krant met anarchistische trekjes in ARP-sfeer geworden. Die veranderingen gebeurden tegen de zin van Stichting De Christelijke Pers, die waakte over de identiteit van de krant. Met de krant ging het financieel bergafwaarts. In 1971 opperde Stichting De Christelijke Pers daarom dat Trouw zou fuseren met de Kwartetbladen, een viertal protestants-christelijke dagbladen in ZH, waaronder Nieuwe Leidsche Courant en Nieuwe Haagsche Courant (sedert 1912), die ook geldgebrek hadden.

Hoewel het kwartet een veel behoudender signatuur had, werd de fusie na een jaar een feit, maar het ontbrak aan redactionele eenheid. De Trouw-redacteuren en hun collega’s van het Kwartet hadden grote moeite elkaar te accepteren. En bij de fusie-onderhandelingen was het te weinig gegaan over de redactionele formule. De fusie gaf maar korte tijd geldelijke verlichting. Veel lezers haakten af, enerzijds omdat de krant zijn orthodoxe oorsprong had verlaten, anderzijds omdat de krant toch nog steeds een orgaan van de verzuiling was. De krant hinkte op te veel verschillende gedachten. Regionale edities werden opgeheven. De Nieuwe Leidsche verdwijnt circa 1970.

Leidse Courant (de spelling van de titel volgde de taalverandering van 1954) werd in 1992 opgeheven. Van de circa 7000 abonnees gingen de meeste (4500) over naar Leidsch Dagblad. Ook journalisten van LC kwamen in dienst van LD. Daarmee verdween het laatste confessionele dagblad in de regio.

Kinnesinne

Leidsch Dagblad had na opheffing van de Nieuwe Leidsche Courant Simon de Groot aangetrokken als redacteur geestelijk leven. Vooral een verstandige stap om gelovige lezers in de Duin- en Bollenstreek, met name in Katwijk, Rijnsburg en Valkenburg, te kunnen bedienen. De krant verwierf er in de jaren zestig, zeventig, een hoge dekkingsgraad.

Maar er was in Katwijk nogal wat kinnesinne over het Leidsch Dagblad. Vooral bestuurders waren niet erg blij met de manier waarop de krant journalistiek bedreef, met name huisarts Bergman (CDA) was fel anti-LD. Met mijn toenmalige chef Wim Buijteweg ben ik op bezoek geweest bij hem om een soort anti-LD actie te beramen. Overigens mislukt, want ook LC sneuvelde.

Leidsch Dagblad heeft een lange weg afgelegd om de kop boven water te kunnen houden. Het abonneebestand is gezakt van ruim 50.000 (toen nog met Alphens Dagblad) in 1980 tot iets meer dan 30.000 nu. In 1980 fuseerde de krant met Haarlems Dagblad/Typhoon tot Dagbladuitgeverij Damiate. En weer later ging dat bedrijf samen met de regionale kranten in Noord-Holland (Verenigde Noordhollandse Dagbladen) en ontstond de Hollandse Dagblad Combinatie (HDC) die uiteindelijk door de Telegraaf werd ingelijfd. De niet regionaal gebonden journalisten verhuisden begin jaren negentig naar Haarlem (later Alkmaar, thans Amsterdam). De drukpers ging dezelfde weg.

De krant maakt ook nu weer een moeilijke tijd door met dreigende ontslagen. Er worden, vanuit bestuurders van gemeenten, suggesties gedaan om de krant voortaan te subsidiëren, maar concreet is dat nog niet geworden.

(Met dank aan Ruud Paauw, oud adjunct-hoofdredacteur van het Leidsch Dagblad en schrijver van het artikel ‘Leidsch Dagblad in Oorlogstijd’, gepubliceerd in het Leids Jaarboekje van 2007. Dit artikel is mede gebaseerd op informatie van Wikipedia, en Hans van der Wereld).


1 antwoord
  1. jan van de ven
    jan van de ven zegt:

    Heel toevallig kwam ik op deze pagina terecht. Zelf heb ik een klein half jaar als verslaggever in leiden gewerkt, maar de krant waarbij ik werkte, staat niet vermeld in dit artikel. Op vrijdag 21 september 1979 verscheen de eerste Leidse editie van de Haagsche courant. De redactie hield kantoor aan de Apothekersdijk. Lang heeft het uitstapje van de Haagse Sijthoffs naar leiden niet geduurd. Ik weet het niet precies, omdat ik voor die tijd bij een andere krant ben gaan werken, maar ik denk dat het Leids avontuur ongeveer een half jaar heeft geduurd. maar het was een kort ‘driekrantentijdperk’ in de stad: leidsch Dagblad, Leidse Courant, Haagsche Courant.

    Beantwoorden

Plaats een Reactie

Meepraten?
Draag gerust bij!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *