Hoogmade 1685-1779, deel 1

Op deze site verschijnt de komende maanden een selectie van berichten die zijn verschenen over Hoogmade in de diverse kranten, met name de kranten die – uiteraard – in de regio Leiden verschenen.

De berichten zijn ontleend aan de zoekmachines van Erfgoed Leiden en Delpher, waar u (gratis) de oorspronkelijke (complete) krantenberichten kunt vinden. Berichten zijn vooral ontleend aan:

– de protestants-christelijke Nieuwe Leidsche Courant (1920 – 1976), bij de oprichting gevestigd aan de Hooigracht 35 in Leiden, de krant is daarna opgegaan in Trouw;

– de ‘neutrale’ (relatief, want Nederland was vooral protestant) Leydse Courant die verscheen met wisselende titels en ondertitels van 1686 tot 1902, en werd vanaf 1720 een aantal decennia gedrukt ,,by Felix de Klopper, op de Breedestraat over het Stadhuys”, een krant met een zeer interessante geschiedenis (zie internet ,,Leydse Courant”);

– de katholieke Leidsche Courant (1909-1992), in de beginjaren gevestigd aan Oude Singel 54 in Leiden, die vanaf 1947 onder de titel ,,De Leidse Courant” verscheen;

– het neutrale Leidsch Dagblad, de enig overgebleven regionale krant, thans een editie van de Verenigde Noordhollandse Dagblad (later HDC Media) en inmiddels eigendom van Mediahuis, en heeft altijd de oude schrijfwijze (Leidsch) gehouden, opgericht in 1860.

Tot circa 1850 trouwens niet veel bijzonder nieuws over Hoogmade; het gaat vooral over nationaal en internationaal nieuws, benoemingen van dominees, verkoop boerderijen, faillissementen, een enkele rouwadvertentie.

Het sociale leven in Hoogmade begint rond 1900. En met name de Leidsche Courant bericht over het ontstaan van het verenigingsleven, de aanleg van wegen, elektriciteit en waterleiding, besmettelijke ziekten gevolgd door maatregelen die de hygiëne verbeteren.

Nagenoeg alle grond, boerderijen, water en land in de Hoogmadese polder was ooit eigendom van de Heerlijkheid Hoogmade, thans (rechtsopvolger)  de Stichting Cornelis Sprongh van Hoogmade die nog veel bezit in deze polder.

De berichten in de kranten van de eerste helft van de 20ste eeuw worden gekenmerkt door wat wij nu zien als holle frasen, heel veel luchtverplaatsing. Een voorzitter bedankt de secretaris en op zijn beurt bedankt die dan weer de voorzitter voor zijn vriendelijke woorden. Iedereen wordt genoemd als ‘de heer’ (ja, vooral sigaren rokende mannen vergaderen in die periode), veel aandacht voor de pastoor die als geestelijk adviseur van vrijwel alle Hoogmadese verenigingen wederom tijdens een vergadering een stichtelijk woord houdt. Veel daarvan is om der wille van de leesbaarheid geschrapt, maar het oorspronkelijk bericht is altijd (compleet) terug te zien via de zoekmachines van Erfgoed Leiden en Delpher.

De berichten uit de 17de en 18de eeuw zijn voor velen waarschijnlijk moeilijk leesbaar vanwege de toen gebruikte schrijfwijze en uitdrukkingen.

Van belang te weten is, is dat Hoogmade (nagenoeg alles in de Hoogmadese polder: grond, boerderijen, molens, wegen, water) eigendom was van de Heerlijkheid Hoogmade (later de stichting Erven Sprongh van Hoogmade), die zich tot diep in de 20ste eeuw ook feodaal gedroeg, vooral de rentmeester A. J. Sormani had neiging dictatortje te spelen.

De oude R. K. Kerk van Hoogmade aan de Oude Kerkweg in de Frederikspolder die was gelegen in Esselijkerwoude. De kerk werd tot 1877 gebruikt, waarna de ‘nieuwe’ kerk in het dorp werd betrokken.

Woningen en boerderijen, de oude R.K. Kerk van Hoogmade aan de Oude Kerkweg, de Fredrikskade (Frederikspolder) stonden/lagen in een gebied dat in vorige eeuwen onder het gezag viel van de Heer van Esselijkerwoude (later Woubrugge). Die families woonden dus niet in Hoogmade, maar maakte er wel al eeuwen lang sociaal deel van uit. De overkant van de Does viel rechtstreeks onder Woubrugge. De gemeenten Hoogmade en Woubrugge zijn in 1855 samengevoegd.

Opregte Haerlemsche Courant 27 oktober 1685

Daer werden 6 Schuyten vermist, als een van 8 Span-kervengroot, de Mast-bancken en achter blaeu geverruwt , staende achter op dit Advys; Godt kan mijn Hart. Een dito, daer men op 3 plaetsen roeyen kan, en zijn de Ondergangen met nieu Wagenschors bekleet. Een dito, daer men oock op 3 plaetsen roeyen kan. Noch een Stijl-stevens-bootje. Een dito, met een Vis-ben, dat de Mast-banck is. En nog een dito, Diese voorkomt, gelieve fig ’t addresseeren aem Ary Jansz , Scheepmaker, op Hoogmade, sal wel beloont worden.

Opregte Haerlemsche Courant 24 november 1689

Op den 6 December sal in de Castelenye in ’s Gravenhage ten overstaen van een Heer, tot Commissaris by den Ed:Hove van Hollant gecommitteert, in ’t openbaer verkocht werden de Vrye-Gront Heerlijckheyt van Hogemade, bestaende in hoge en lage Jurisdictie; hebbende ’t Recht van ’t Jus Patronatus, om te stellen een predikant; als mede Bailliuw, Schout, Secretaris en Schoolmeester; item Ambachtsbewaerders, Schepenen, Kerk- en Arm-meesters en verdere Gerechtigheden, daer aen behorende; groot in ’t geheel 206 Morgen 209 Roeden, gelegen aan de Vaert, genaamd de Does, een uur buyten Leyden, belopende de Jaerlijkse Lant-pachten en Erf-huuren van de Gronden alsnoch 1759 Guldens vry Gelt ’s Jaers. Noch de Vrije Heerlijkheyt van Onsenoort (???), met de Adellijke Huysinge, Lanen, Boomgaerden, Koorn-Wint-Molen, Chijnsen, Achterleenen en andere Gerechtigheden, daer aen behorende; mitsgaders verscheyde Hop- Koorn- en Wey-Landen, daer by gelegen; te zamen groot 48 Morgen 584 Roeden : Ende noch de Vrye Heerlijkheyt van Nieuwenkuyk met de Gerechtigheden van dien; zijnde deselve 2 laetste Heerlijkheden gelegen nevens Malkanderen tusschen ’s Hertogenbosch en Heusden. De Conditien zijn te vinden binnen Leyden, Amsterdam, ’s Gravenhage en ’s Hertogenbosch; als in de Biljetten breder is geexpresseert.

Opregte Haerlemsche Courant ??? decemer 1691

Den Sequester, by d’Ed.Move van Hollant gestelt in den Boedel van de Heer van Poelgeest zalr., sal op Dingsdag, den 8 January, 1692, in de Casteleny in ’s Gravenhage ten overstaen van twee Heeren Commissarissen van den selven Hove verkopen de Heerlijckheyt van Poelgeest met de Riddermatige Hofstede en de aparte Woon- en Bou-huysingen: Item, 18 Morgen Lauts, gelegen in Koudekerk, en 45 considerabele Achter-Leenen daer aen; als mede de Hooge en Ambacht-Heerlijkheyt van Koudekerk, hebbende ’t Recht van Approbatie over ’t beroepen van een Predicant, wijders ’t stellen van een Bailliu, Schout, Secretaris, Ambachtbewaerders, Schepenen, Kerk-, Arm- en Molen-Meesters, Bode- en Schoolmeester, met ’t Recht van Thienden, voor so veel daer aen behoren: noch de helft van ‘ t Schou in den Ryn, voor den voorsz. Dorpe leggende: Item de Gront-Heerlijkheyt van Hogemade, hebbende ’t Recht van Jus Patronatus, om te stellen een Predicant en de Ampten, hiervoren gespeficieert, zijne in ’t geheel groot 206 Morgen en 209 Roeden, gelegen aan de Does, bedragende de Lant-Pachten ende Erf-Huuren 2744 Gulden vry Gelt ’s Jaers, en is noch 3 Jaren verhuurt, met alle de verdere Gerechtigheden, tot de voornoemde Heerlijckheyt behorende, en alle gelegen omtrent een uur buyten Leyden. De Conditien zijn te vinden in ’s Gravenhafe by den Procureur Ravesteyn in de oude Molstraet, tot Leyden by den Notaris van Swieten op de Breestraet en tot Amsterdan by den Procureur Mattham op de Cingel.

Opregte Haerlemsche Courant 26 juli 1698

Op den 27 October aenstaende en volgende Dagen sullen tot Leyden ten Huyse van Joh. Du Vivié en Isaac Severinus, Boeckverkopers, by Auctie verkocht worden de nagelaten Boecken van wijlen Do. Jos van Cralingen, in sijn Leven geweest Bedienaer van Gods Woorts tot Hoogmade : Mitsgaders noch de Boecken van de Heer Advt. J. de Hooge, bestaende t’samen inTheologici, Juridici, Methematici, Historici, Litteratores, Antiquari en andere Soorten van Boecken, alle welgeconditioneert.

Leydese Courant 10 december 1723

Men is van meeninge in ’t openbaar te verkopen verschyde Wooningen en Landen, als volgt op den 16 December 1723 te Wassenaar 6 Morgen Weyland in de Ruyglaansz Polder, waar men zegt nog Steen- ofte Pan-Aarde te zyn; 7 Hond Wey- of Hooyland in de Oostdorper Polder en 2 Morgen in de Paapwegs-Polder ; den 28 December op Rypwetering een Wooning, gelegen op de Ade, met omtrent 30 Morgen zoo Wey- als Hooyland, leggende in de nieuwe Huyg-Slooter-Polder; als ook eenige Partyen in de Lyker- Roo- en Veen-Polder ; den 29 December op Woubrugge een Wooning, gelegen op de Rypwatering, met omtrent 24 Morgen Wey- of Hooyland, leggende in de Frederikjes-Vliet en Veen-Polder, als ook een party van 7 Morgen Weyland agter Afweege : den 31 December aan Smolenaars-Brugge by Alphen 2 Wooningen, met omtrent 44 Morgen zoo Wey- als Hooyland, gelegen in de Ridder-Buurt in den Ambagte van Outshoorn: den 3 January 1724 te Leyden op den Burg twee Wooningen, waar van een gelegen is by Hoogmade, en de tweede op de Oude Ade, in de vrije Heerlijkheid van Alkemade : breeder in de daarvan aangeplakte Biljetten vermeld.

Leydse Courant 3 juli 1730

Te Leyden by S. Luchtmans is gedrukt en verzonden, FRANVISCI FABRICII sides Christiana Patriarcharum ac Prophetarum in 4. en Leerreede ter gelegenheid van de vernieuwde Kerk, en bevestiging van een nieuwen Leraar in de Gemeente van Hoogmade door Fr. Fabricius (…).

Leydse Courant 29 oktober 1753

Te Leyden by Abr. Kollewier (???) is gedrukt : Bericht aangaande de zekerheid der Zaligheid , met veertig Twyffelingen daar tegen op gegeven, bevestigd en opgeleid door G. L. Koning, Predikant te Hoogmade, in Quarto : de Prijs is 8 St. (…).

Leydse Courant 12 december 1760

Op Vrijdag den 19 December1960, des avonds ten vijf uuren precys, publicq te Koop in het Regthuys der Vrije Grond Heerlijkheid van Hoogmade een extra wel geleegen Huizinge, item Broodbakkerye, waarinne dezelfve Neeringe en Winkel lange Jaare met veel succes is gedaan en als nog word gecontinueerd, met twee Schuuren, groote Boomgaard, Poortinge, Plantinge, en verdere Getimmerte daar aan gehoorende, staande ende geleegen in ’t Best van den Dorpe van Hoogmade, naast de Pastorye, tegenover de Gereformeerde Kerk, breeder by Biljetten, en inmiddels nader informatie te bekomen te Leyden ten Comptoire van den Notaris Josue L’Ange, Schout en Secretaris van Hoogmade voorn.

Leydse Courant 13 december 1762

Te Leyden by Kar. Delfos, zullen op Heden den 13 December, en volgende dagen, verkogt worden twee fraaye Verzamelingen van Latijnsche en Nederduitsche Boeken, waar in veele fraaye Werken uitmunten, nagelaten door den Heere G. L. Koning, in zyn Ed. leeven Predikant te Hoogmade; (…). Waarvan de Catalogi alomme te bekomen zijn.

Leeuwarder Courant 20 februari 1765

Haarlem den 15den February. De Eerw. Grooten Kerkeraad der Nederduitsche Gereformeerde Gemeente dezer stad, eergisteren getreeden zynde tot Beroeping van eenen Predikant, zo is het volgende Twaalftal uitgebragt, als (…) J. van Outeren, Predikant te Hoogmade (…).

Haerlemsche Courant 1 augustus 1767

Te Leiden by K. Delfos, Boekverkooper op de Breedestraat, zal op Maandag den 21 September, 1767 en volgende dagen, verkogt worden: Een zindelyke en wel geconditioneerde Bibliotheek, waarin veele Werken uitmunten en keurig gebonden zyn : nagelaten door wylen den Wel-Eerw. Heer Isaak van Outeren, Predikant te Hoogmade ; waarachter een fraaije Appendix, meest (???) nagelaten door een voornaam Liefhebber. De Catalogus is by bovengemelde Boekverkooper, te Haarlem by N. Beets, en verder alomme te bekomen.

Leydse Courant 17 oktober 1768

Uit de hand te Koop of te Huur een Bakkery, staande en geleegen by Hoogmade onder Woubrugge, welke Bakkery binnen eenige jaaren vernieuwd is en waarin de Affaires tegenwoordig gecontinueerd worden. Te bevragen by Teunis van Egmond by Hoogmade, of by Cornelis Schoenmakers, woonende te Wassenaar.

Leydse Courant 13 september 1771

Een iegelyk, welke eenig Geld verschuldigd is aan Jacoba van Leeuwen, Weduwe van Aalbert van Hoeken, Zeilmaakster op de Vlier (???) binnen de Stad Leyden, worden verzogt en geadverteerd dierwegen aan niemant eenige Betaalinge te doen dan aan haaren Zwager Adrianus van Hoeken, zeilmaaker over de Haven binnen dezen Stad, ofte aan haaren Broeder Louwris van Leeuwen, woonagtig te Hoogmade, als daartoe van dezelve Weduwe behoorlyk gemagtid, ofte van de geenen, welke van gem. haaren Zwager of Broeder met de inninge van gem. Schulden behoorlijke Procuratie zal bekomen; zulksche de Regelinge aan iemant anders te doen niet valideeren.

Leydse Courant 21 december 1772

Te Huur of te Koop een wel geleegen Bakkery, staande by Hoogmade onder Esselykerwoude|: Te bevragen by Teunis van Egmond, woonende aldaar, of by Klaas van Wieringe, woonende aan den Rhyndyk onder Hazererswoude.

Leydse Courant 1 november 1779

Op Zaterdag den 27 November 1779, des avonds ten vijf uuren precys, te Koop in het Heeren Logement aan den Burgh binnen de Stad Leyden een groot hegt sterk en wel doortimmerd Huys en Erve met een zeer geëxtendeerd Werk-Huys daar agter aan, staande op en Geleegen aan de Zuidzyde van de Oude Hoogewoerd, tusschen den Rhyne en Bolwerk Straaten, en uitkomende met het Werk-Huys op het Nieuwe Levendaal; en nog een hegt sterk en wel doortimmerd Huys en Erve, staande en geleegen aan de Noordzyde van de Nobel en Breede Straat, omtrent de Koornbrug Steeg ; mitsgaders een extraordinaire hegte sterke wel doortimmerde en zeer wel geleegen Huysmans-Wooninge, bestaande in dezelfs compleete Bouw-Huyzinge, Somer-Huys, Schuur, Kaarn-Pruys (???), twee zes: Roeden Hooybargen, Tuyn en Weykrofje (???) daar aan met een ruime Coepel, hebbende een fraai Uitzigt over de Leede, staande en geleegen in de Heerlykheid van Warmond, zoo aan de Buur Straat als de Leede voornoemt ; mitsgaders diverse extra goede degelyke en wel toegemaakte Partyen Wey- of Hooy-Landen, omtrent de gemelde Wooninge, zoo onder Warmond voorsz., als onder Oegstgeest geleegen, te zamen groot 26 Morgen 232 Roeden ; voorts vier extra goede degelyke Partyen zoo Wey- als Hooy-Landen, te zamen groot 10 Morgen 232 Roeden, waar van een Party van 4 Morgen met Steen-Aarde is bezet, alle geleegen onder den Ambagte van Leyderdorp, nog verscheidene Partyen zoo Wey- of Hooy-Landen, te zamen groot 11 Morgen 300 Roedes, geleegen omtrent Hoogmade, onder de Heerlykheid van Esselykerwoude ; wyders een extra wel geconditoneerde Bleekery, genaamd Het Klaverblad, met deszelfs Was-Huys, Spoel-Huys en verdere Getimmerte ; mit wel geconditioneerde Velden, staande en geleegen aan de Heeren Weg even buiten de Koe Poort der Stadt Leyden, voorts een wel bepoote en beplante Speel-Tuyn met deszelfs Speel-Huyzinge ; item Stallinge voor Paarden, nevens de zoo even gemelde Bleekery, alle onder den Ambagte van Soeterwoude, alsmede nog diverse Partyen zoo Wey- als Hooy-Landen, zoo onder den Ambagte van Soeterwoude voorsz. Als Benthuyzen geleegen: alles by de te affigeerde Biljetten breeder te specificeeren: iemant inmiddels eenige informatie begeerende, adressere zig ten Comptoire van den Notaris Jan van den Broeck te Leyden voornoemt.