Excuses koning, maar discriminatie etnische groepen nog steeds actueel

Mijn witte opa’s zijn van circa 1880. Ik dacht daaraan naar aanleiding van Keti Koti en de excuses die de koning aanbood voor de door de elite van Nederland gepleegde terreur en uitbuiting van – vooral – Afrikaanse, Aziatische en Nederlandsch-Indische slaven in ‘onze’ overzeese gebiedsdelen. De slavernij werd in 1863 officieel afgeschaft, feitelijk in 1873. Helemaal niet ver van de tijd waarin mijn grootouders zijn geboren.

Ons land was zo’n beetje het laatste in de wereld dat daaraan een einde maakte. In 1863 kwamen ruim 45.000 oorspronkelijk Afrikaanse slaven vrij, van wie 34.441 in Suriname. De slavenhouders werden voor elke slaaf met 300 gulden schadeloos gesteld, maar de vrijgemaakte mensen kregen zelf niets en werden in Suriname nog tien jaar verplicht om op contractbasis het werk te blijven doen, soms onder dezelfde erbarmelijke omstandigheden en bleven ze inferieur behandeld in die hiërarchische witte samenleving die eigenlijk voortduurde tot aan de machtsoverdracht in 1975.

De katholieke kerk keurde de slavenhandel goed omdat Afrikanen zouden afstammen van de afvallige zoon van Noach (zie Genesis 9:20-27). Er waren kennelijk toen toch een paar mensen die ‘mijnheer pastoor’ hadden gevraagd of dat allemaal in de ogen van God wel was toegestaan. Vandaar de verklaring!

Vrijwel vanaf het begin van de slavenhandel werd de vervloeking van Cham aangehaald als rechtvaardiging van de slavernij. De doctrine van de plantagehouders in Suriname was zo sterk en groot dat zij in de achttiende eeuw een van hun slaven naar Leiden begeleidden waar hij in het Academiegebouw van de universiteit de inzet van slaafgemaakten openlijk verdedigde.

Mijn schoonmoeder (Liesje Sanches) is van 1947 en stamt, net als haar overleden man (August Cabenda), rechtstreeks af van slaven. Haar overgrootmoeder kon zich in 1863 ‘vrijkopen’. In de kinderjaren van mijn schoonmoeder, de jaren vijftig en zestig, waren de klaslokalen in Suriname zodanig ingericht dat kinderen van witte ouders voorin zaten, de licht-gekleurden, de categorie waartoe mijn schoonmoeder behoort, zaten daarachter en de zwarte koters kregen een plekje helemaal achterin de klas. Met summier onderwijs over het eigen land, wel veel aandacht voor de woon- en leefomstandigheden van de kolonisator. Mijn schoonmoeder leerde dat de Rijn bij Lobith Nederland binnen kwam, kende de namen van de provinciehoofdsteden beter dan ik, leerde dat de kracht van Holland was gebaseerd op een VOC-mentaliteit en een sterke handelsgeest en vooral morele superioriteit. Ze is overigens taalkundig beter onderlegd dan veel Nederlanders.

Liesje Sanches kwam in haar eentje naar Nederland in 1969, werkte zich een slag in de rondte, en kocht een oud huis in de toen beruchte Schilderswijk. Ze herinnert zich van die eerste jaren in Nederland dat ze vrijwel overal hartelijk werd ontvangen, vooral bij de gemeente Den Haag waar ze jarenlang werkte. De sfeer veranderde in de loop van de jaren zeventig en tachtig door de grote toestroom van Marokkaanse en Turkse gezinnen (in het kader van de hereniging, hun mannen waren al vanaf jaren zestig in Nederland), en de komst van een grote stroom Surinamers vlak voor de onafhankelijkheid in 1975, en later Antillianen. De vijandigheid van het blanke volksdeel nam toe, openlijke discriminatie, achterdocht en verwijten jegens etnische minderheden groeiden.

Zij leeft inmiddels van haar verdiende A.O.W. Verdiende? Daar dacht de regering heel anders over. Omdat zij een deel van haar arbeidzame leven verrichtte en woonde in Suriname wordt ze al sinds 2012 gekort; ze ontvangt geen 1378 netto voor een alleenstaande (tarief per 1 juli 2023), maar minder dan 1100. Ze snapt daar werkelijk niets van. Ze heeft, ook in Suriname, gewoon belasting betaald over haar arbeid en heeft haar hele leven lang – ook in Suriname – een Nederlands paspoort bezeten, is dus in feite een Hollandse. Recent is de Nederlandse regering tot het besef gekomen dat die A.O.W.-regeling toch een beetje scheef was. Ter compensatie biedt de regering mijn schoonmoeder nu een (belastingvrij) compensatiebedrag van 5000 euro. Wanneer dat wordt uitgekeerd?Dat is nog even onduidelijk. Maar desondanks krijgt ze nog steeds niet het volledig A.O.W. Hoe curieus is dat? Een regering die een fout erkent maar die vervolgens niet rechtzet en met een fooi haar verantwoordelijkheid afkoopt: mijn schoonmoeder liep bijna 30.000 A.O.W. mis, mijn overleden schoonvader, overleden in 2014, bijna 82 jaar oud, meer dan het dubbele.

En anno nu zijn jonge etnische ouders extra alert op discriminatie van hun kinderen; beschikken zij over supergevoelige antennes die elke vorm van misdragingen op basis van ras (en geloof) uit de ether vangen. Niet zo gek, nu recent bekend is geworden dat studenten met een etnische afkomst door D.U.O. (Dienst uitvoering Onderwijs, een overheidsinstantie!) vaker op mogelijke fraude worden gecontroleerd dan bleekneusjes. En kinderen met bijvoorbeeldvoornamen als Mohammed, Mustafa, Ali, Youssef, Amir, of Sami hebben nog steeds minder kans op een adequate baan. Hun sollicitatiebrieven worden ook vaak als eerste terzijde geschoven.

De koning heeft zijn excuses aangeboden voor het Hollandse slavernijverleden, staatsrechtelijk gezien van tamelijk onbeduidend belang Maar dat was wel het moment waarop o.a. veel Surinamers wachtten. Immers, alle ‘onwelgevallige’ besluiten waren getekend ‘in naam van de Koning’. Niks premier Rutte, want een koning is nou eenmaal van de eeuwigheid.

Misschien dat al die roeptoeters die scanderen dat zij geen persoonlijke schuld hebben aan het slavernijverleden en discriminatie nog eens even stil staan bij hun huidige gedrag. Bij die irritante houding ook van ‘dat zij zich er nooit schuldig aan hebben gemaakt aan; dat zij zo goed omgaan met hun etnische buren’; zich niet eens meer bewust zijn van hun discriminatoir gedrag, niet beseffen dat dat zijn mede-oorzaak vindt in de wijze waarop wij toen Afrikaanse mensen tot onze slaven hebben gemaakt en behandeld.