Een muzikale tour door Memphis

door Pablo Cabenda

‘Als we zo de hoek omgaan zien jullie rechts het Martin Luther King Labor Centre.’ Terwijl de bus kruipend zijn uitlaatgassen uithoest doemt uit de motregen een bakstenen monster op. Een lomp vakbondsgebouw dat niets uitstraalt dan no-nonsensefunctionaliteit. Niet iets dat direct uitnodigt tot bezichtigen.

Maar er is nog altijd Elaine Turner, de historica en tourleider die in het kader van de Heritage Tour ons de cruciale plekken wijst waar eer wordt betoond aan Memphis zwarte geschiedenis. Elaine Turner heeft, samen met haar zus Joan Nelson, Heritage Tours Inc opgericht onder het motto ‘Sharing Memphis with the World’. In de jaren zestig actief als zwarte burgerrechten-activiste nu een vrouw in de vijftig die in mantelpak en met southern drawl nog steeds een zachtaardige onverzettelijkheid uitstraalt. Een warme bescheidenheid levert een oprechte glimlach als je interesse toont en bewaart discrete afstand als de situatie daarom vraagt.

Pas als ze door een collega is aangespoord zal ze vertellen dat zij deel uitmaakt van de meest gearresteerde familie in de Verenigde Staten. Hebben zij en haar zusters voor elkaar gekregen tijdens de demonstraties van de Civil Rights Movement. (Applaus in de tourbus!) Ze straalt zelfs niets dan neutrale kalmte uit als ze het heeft over het standbeeld van generaal Nathan Bedford Forrest.

‘Do y’all know who general Forrest was?’

En we leren dat generaal Nathan Bedford Forrest successen voor de zuidelijke staten binnensleepte tijdens de Amerikaanse burgeroorlog. Dat generaal Nathan Bedford Forrest rijk werd van de slavenhandel en opsneed over zijn ‘slavenfokkerij’; dat Nathan Bedford Forrest de eerste Grand Wizard was van de Ku Klux Klan; en dat Nathan Bedford Forrest hier en nu – Memphis, 2007 – een eigen standbeeld heeft.

Stilte in de bus.‘ En als jullie nu hier links kijken ….’

Zeker je kan je in Memphis Tennessee vergapen aan (dubieuze) historische bezienswaardigheden, seculiere bedevaarstoorden (Graceland) en legendarische hotspots (Sun Studio). Maar de zwarte nalatenschap van de stad waar de southern soul werd geboren en de blues opgroeide kwam er tot voor kort bekaaid af.

Aan het eind van Beale Street, op vijf minuten zwalkafstand van de drank en de liederlijkheid staat er wel al lang zo’n bescheiden monument. De woning van W.C Handy, Father of The Blues componist van een rits klassieke blues thema’s en de man die voor het eers jazz op schrift zette. Het interieur is een driedimensionaal stilleven dat met schommelstoel, piano en open haard eer betoont aan sobere tevredenheid. Proper en knus en arm. Als we de tourbus weer zijn ingestapt zien we nog net hoe Turner de sleutel onder de deurmat verstopt.

Ach, het huis van Vadertje Blues als deemoedig contrapunt voor het Graceland van The King. Ja, ja, ook Handy heeft zijn eigen standbeeld. Als we er langs rijden moet je je nek haast verrekken om door twee gigantische Pepsi-reclameborden een glimp van de man op te vangen.

Er is nog wel het indrukwekkende National Civil Rights Museum. Het verbouwde voormalige Lorraine Motel waar Martin Luther King werd vermoord is nu een gewijde plek waar elke blanke zich iets te nadrukkelijk verontschuldigt als hij tegen een zwarte bezoeker oploopt.

Maar een monument dat de zwarte geschiedenis groots en onbekommerd viert in plaats van bedrukt herdenkt, moest de stad tot 2003 ontberen.

Soulsville, het Stax Museum of American Soul Music werd opgericht. Want Otis Redding, Sam & Dave, Isaac Hayes, en Booker T. & the MG’s namen in de jaren zestig en zeventig legendarische soulplaten op in de studio van het in Memphis gevestigde platenlabel Stax de zuidelijke tegenhanger van Motown.

Maar Stax ging failliet in 1975. En daarna herinnerde bitter weinig aan de successen van weleer.‘Terwijl deze stad enorm heeft geprofiteerd van wat Stax teweeg heeft gebracht. We hebben daar van uit de gemeente nooit erkenning voor gekregen.’

Deanie Parker president van The Soulsville Foundation heeft daarom zelf maar het initiatief genomen voor een passend eerbetoon. Zeker, de gemeente had wel wat ideetjes. Iets veiligs, iets horeca-met- een-thema-achtigs. Parker met vies gezicht:‘ Een soort Hardrock Café.’ Terwijl zij juist ging voor een prestigieus museum waarin de geboorte en ontwikkeling van southern soul uit de doeken werd gedaan. Zoveel geld had city council er nou ook weer niet voor over. Een anonieme weldoener hoestte uieindelijk het benodigde geld op.

Het Slavehaven Underground Railroad Museum – de laatste stop van de heritage tour – diende tijdens de slavernij als tijdelijke schuilplaats voor gevluchte slaven en maakte deel uit van de zogenoemde undergound railroad naar Canada. In de schuilkelder waan je je in het Achterhuis en aan het eind van de tour kan de geïnteresseerde een handleidinkje kopen dat beschrijft hoe je een halsstarrige zwarte het best domesticeert.

Als je Turner vraagt waarom ze de tour is begonnen, kan ze niet anders antwoorden dan:‘Omdat niemand sprak over de Afro-Amerikaanse geschiedenis.’ De vrouw die met haar veertien broers en zussen in de gevangenis heeft gezeten en op de zwarte lijst is gezet door de stad Memphis, lacht innemend en zegt: ‘Glad you enjoyed the tour.’

O ja, boven het rumoer uit deelt ze nog even mee dat bij de ingang een petitie ligt om het standbeeld van Forrest te verwijdren.